Eksploatacja wózków podnośnikowych jest zadaniem, którego właściwa organizacja i realizacja ma zapewnić sprawność wózka przez cały okres jego użytkowania. Ponieważ wózek podnośnikowy, tak jak każde inne urządzenie techniczne, może ulec uszkodzeniu, a jego elementy ulegają zużyciu naturalnemu (i to pomimo starań obsługi, i przeprowadzania okresowej konserwacji), dlatego każdy zakład eksploatujący wózki podnośnikowe powinien być przygotowany na konieczność przeprowadzania zarówno napraw bieżących, jak też remontów okresowych czy napraw poawaryjnych lub powypadkowych. Zakład pracy może wykonywać takie remonty i naprawy przy pomocy własnych służb albo też zadania takie zlecić zewnętrznym firmom specjalistycznym (najczęściej serwisom producenta danego wózka).
Warto, aby w zakładzie pracy był wyznaczony specjalny pracownik, np. ze służb utrzymania ruchu, którego zadaniem będzie koordynacja i kontrola wszystkich prac i wymagań związanych z utrzymaniem sprawności wózka podnośnikowego, bez względu na to, czy przeglądy, naprawy i remonty wykonywane są we własnym zakresie, czy też zlecane jest to firmom zewnętrznym.
W zakładzie pracy powinna być opracowana i wdrożona instrukcja określająca kryteria zużycia poszczególnych części mających wpływ na bezpieczeństwo dalszej eksploatacji wózka podnośnikowego. Taką zakładową instrukcję należy opracować na podstawie dokumentacji techniczno-ruchowej wózka dostarczonej przez jego producenta
Najczęściej zużywającymi się częściami wózka podnośnikowego są:
– łańcuchy,
– opony,
– widły,
Łańcuchy nośne
Ze względu na swoje przeznaczenie łańcuchy zastosowane do unoszenia masztu wózka jezdniowego w znacznym stopniu wpływają na bezpieczeństwo pracy, dlatego też muszą być systematycznie czyszczone oraz kontrolowane podczas każdego przeglądu konserwacyjnego, zarówno pod kątem ich wyciągnięcia, ale także przeprowadzenia oceny stanu płytek (stopnia wytarcia, pęknięć), przesunięć lub wygięcia sworzni i obecności korozji. Z punktu widzenia przepisów o dozorze technicznym łańcuchy znajdujące się w układzie podnoszenia, a także widły wózka są elementami nośnymi, stąd też ich naprawy mogą być wykonywane jedynie za zgodą inspektoratu Urzędu Dozoru Technicznego.
Opony
Jednym z podstawowych punktów, determinującym zachowanie wózków jezdniowych na różnego rodzaju nawierzchniach, jest rodzaj zastosowanego ogumienia. Wybór odpowiednich opon do wózków widłowych sprawia, że praca operatora staje się znacznie łatwiejsza oraz sprawniejsza. Niewątpliwie ważnym aspektem jest również poprawa bezpieczeństwa zarówno pracowników jak i przewożonych przez nich ładunków, co zapewnia właściwa amortyzacja i przyczepność ogumienia. Czynnikiem najbardziej wpływającym na zużycie opon są:
– zwykłe, normalne zużycie eksploatacyjne, powodujące naturalne wytarcie się części bieżnika,
– standardowy proces starzenia się gumy w trakcie kolejnych lat użytkowania wózka,
– pojawiające się podczas kolejnych lat eksploatacji wózka luzy w jego układzie kierowniczym,
– zła nawierzchnia dróg, po których przemieszcza się wózek.
Nieregularne zużycie opon może być spowodowane złą regulacją geometrii kół, ale również złym funkcjonowaniem elementów zawieszenia wózka. Stąd też zalecane jest systematyczne kontrolowanie tych dwóch układów.
Sama technika jazdy również ma wpływ na zużycie opon. Pokonywanie krawężników (czy też innych przeszkód) z dużą prędkością lub pod ostrym kątem, gwałtowne hamowanie i raptowne ruszanie z miejsca oraz zbyt szybkie wchodzenie w zakręty potrafią znacząco skrócić żywotność opon wózków podnośnikowych.
Wybrzuszenia, zadrapania, pęknięcia wskazują, iż naruszeniu uległa konstrukcja opony, głównie z powodu przerwania wewnętrznych zwojów drutu. Mogą być one związane z gwałtownym wjazdem na krawężnik, dziurę w podłożu lub nawet próg zwalniający. Jeżeli wózek jest przy tym mocno obciążany lub opony mają niewłaściwe ciśnienie, odkształcenie będzie się tylko pogłębiać. Dlatego zaleca się wycofanie z użytkowania opon z takimi uszkodzeniami.
Kolejna grupa czynników przyczyniających się do przedwczesnego zużycia opon powodowana jest błędami popełnionymi przez samego użytkownika podczas eksploatacji wózka. Typowe są:
– niewłaściwe ciśnienie w oponach pneumatycznych (zbyt małe, ale także duże),
– niewłaściwy wybór opon do istniejących obciążeń,
– kontakt opon z rozlanymi substancjami ropopochodnymi (olejami, smarami, płynem hamulcowym itp.),
– niepotrzebne wystawianie opon na wpływ promieniowania słonecznego, a nawet kontakt z solą drogową.
Ciśnienie w oponach ma bardzo duży wpływ na stopień zużycia i żywotność opon. Nieprawidłowe ciśnienie wpływa również na kierowanie, przyczepność i zużycie paliwa. Zbyt niskie ciśnienie w kołach spowoduje większe zużycie na brzegach opony i generowanie nadmiernej ilości ciepła. Szybsze zużycie środkowej części bieżnika jest najczęściej skutkiem zbyt wysokiego ciśnienia. Z tych powodów ciśnienie w oponach należy regularnie sprawdzać na tzw. „zimnych oponach” i regulować je zgodnie z zaleceniami producenta danej opony.
Należy również pamiętać o tym, że przed rozpoczęciem pracy zawsze należy wizualnie sprawdzić stan wszystkich kół wózka. Szczegółowa kontrola powinna wykazać odpowiednią głębokość bieżnika opon, brak spękań i wybrzuszeń, a także brak wbitych w opony ciał obcych w postaci np. gwoździ czy śrub. Pojazd nie może być wyposażony w opony, których wskaźniki pokazują graniczne zużycie bieżnika, a w odniesieniu do opon niezaopatrzonych w takie wskaźniki o głębokości rzeźby bieżnika mniejszej niż 1,6 mm oraz w opony o widocznych pęknięciach odsłaniających lub naruszających ich osnowę.
Widły wózka jezdniowego
Widły wózków jezdniowych są najbardziej specyficznym elementem ich wyposażenia, i stąd też wywodzi się nazwa tych pojazdów. Wózki widłowe zarówno te spalinowe jak i elektryczne najczęściej odpowiadają za załadunek, rozładunek i transport w zakładach produkcyjnych, magazynach i placach. Tym bardziej warto wspomnieć, kiedy powinno się rozważyć wymianę wideł wózka i jak właściwie ocenić ich stan. A zatem kolejnym elementem znacząco wpływającym na bezpieczeństwo pracy są widły wózka.
Zły stan techniczny wideł, ale również ich nieprawidłowy dobór i nagłe uszkodzenie mogą stanowić poważne zagrożenie dla samego operatora oraz osób postronnych. Mogą także przyczynić się do uszkodzenia transportowanego ładunku.
Przyczyn uszkodzeń wideł wózka podnośnikowego może być bardzo wiele. Najczęściej uszkodzenia są powodowane:
– zwyczajnym, eksploatacyjnym zmęczeniem materiału,
– zużyciem (wytarciem) ścianki dolnej powierzchni kła wideł,
– wygięciem lub skręceniem wideł (konsekwencja wadliwie rozmieszczonego ładunku lub efekt uderzenia widłami, kolizji, czasem wskutek źle dobranych/zamocowanych przedłużek lub innego osprzętu),
– niewłaściwie wykonaną naprawą lub przeróbką.
Kontroli stanu technicznego wideł dokonuje się na podstawie zaleceń ich producenta czy zaleceń producenta samego wózka podnośnikowego. Kontrola taka powinna obejmować w szczególności:
– sprawdzenie wszystkich powierzchni wideł w celu wykrycia na nich ewentualnych pęknięć,
– sprawdzenie, czy nie wystąpiło jakieś odkształcenie (zgięcie/wygięcie) trzonu wideł lub któregoś ich kła,
– kontrolę kata rozwarcia wideł,
– zmierzenie różnicy wysokości końców wideł zamontowanych na karetce,
– kontrolę elementów zabezpieczających przed bocznym zsunięciem się wideł z karetki,
– sprawdzenie zużycia kłów wideł, szczególną uwagę trzeba zwrócić na stan techniczny ich dolnej powierzchni,
– kontrolę czytelności fabrycznego oznakowania wideł.
Sprawdzając występowanie pęknięć, warto zwrócić szczególną uwagę na powierzchnie wokół naroża widły oraz na zużycie współpracujących z karetką powierzchni zaczepów wideł, zwłaszcza podpierającej powierzchni górnego zaczepu oraz pionowych, przylegających do karetki powierzchni obu zaczepów. Oprócz spękań na powierzchni widły nie powinno być ostrych zagnieceń i innych deformacji.
Podczas kontroli, warto sprawdzić czy nie doszło do odkształcenia trzonu i kła wideł. Należy przyjrzeć się prostoliniowości górnej powierzchni kła i czołowej powierzchni trzonu wideł. Jeżeli odchylenie od pionu/poziomu przekracza 0,5% długości kła lub wysokości trzonu wideł, to takie widły należy niezwłocznie wymienić na nowe.
Każde rozgięcie widły o kąt większy niż 3° od oryginalnej specyfikacji zapisanej w instrukcji użytkowania to konieczność wymiany wideł na nowe. Przy czym należy mieć na uwadze to, że kąt ten może różnić się od 90°. Z olei różnicę wysokości końców zębów wideł sprawdzamy po zamontowaniu ich na karetce. Jeżeli różnica wysokości jest większa niż 3% długości samego kła, to widły są na tyle zdeformowane, że należy je bezwzględnie wymienić.
Kontrolując wytarcie dolnej powierzchni kłów, szczególną uwagę należy zwrócić na okolice naroży, ponieważ to właśnie one są najbardziej narażone na wytarcie. Należy pamiętać, że jeśli z pomiarów grubości wideł wyjdzie nam, że wielkość wytarcia przekracza już o 10% nominalna grubość wideł, to niezbędne staje się natychmiastowa wymiana wideł na nowe.
Należy również sprawdzić stan techniczny elementów zabezpieczających widły przed bocznym zsuwaniem się z karetki. Zwróćmy uwagę, że zatrzaski położenia powinny poprawnie ustalać położenie zęba wideł na karetce. Czy tak rzeczywiście jest, najlepiej sprawdzić, wykonując kilka kolejnych prób montowania. Należy pamiętać, że wymiana nienadających się do dalszej eksploatacji wideł na nowe, o parametrach wskazanych w dokumentacji wózka, nie wymaga uzgodnień z inspektorem UDT.
Ponieważ widły powinny mieć czytelne oznaczenia udźwigu i środka ciężkości ładunku, należy sprawdzić, czy w danym wypadku rzeczywiście tak jest. Stosowna informacja jest umieszczana na powierzchni bocznej trzonu widły. Jeśli informacje nie są czytelne, należy je koniecznie odnowić.
Łańcuchy nośne
Podczas przeglądu należy zwrócić szczególną uwagę na to, czy nie występują typowe objawy zużycia łańcuchów, takie jak:
– rozciągnięcie się łańcucha,
– wytarcie sworzni i płytek łańcucha,
– korozja,
– pęknięcia zmęczeniowe,
-uszkodzenia związane z przeciążeniami,
– przekręcone lub wypchnięte sworznie,
– przesztywnienie łańcucha.
Pomiaru wydłużenia łańcucha, a co za tym idzie stopnia jego zużycia, dokonuje się mierząc długość łańcucha zamontowanego w mechanizmie podnoszenia z obciążeniem nominalnym. Tak zmierzoną długość łańcucha należy przyrównać do jego długości nominalnej podawanej przez producenta.
Przyjmuje się, że łańcuch jest zużyty, jeżeli wydłużenie osiąga 3% dla łańcuchów płytkowych i 2% dla łańcuchów rolkowych. Jeżeli uzyskaliśmy właśnie takie wyniki pomiarów, łańcuch należy jak najszybciej wymienić.
Zużycie powierzchni płytek i sworzni spowodowane jest przewijaniem łańcucha przez krążki. Aby zorientować się w stopniu zużycia łańcucha, należy zmierzyć wysokość jego płytek.
Jeżeli wysokość płytki jest mniejsza od płytki nowej o 5%, łańcuch powinien zostać wymieniony na nowy.
Do korozji elementów łańcucha dochodzi w przypadku, gdy jest on niedostatecznie lub źle smarowany. Korozję przyspiesza również eksploatacja wózka w środowisku żrących oparów. Kontrolując stan techniczny łańcucha pod kątem korozji, należy bacznie przyjrzeć się szczególnie miejscom połączenia sworzni i płytek. To właśnie tutaj w przypadku korozji dochodzi do zapieczenia się ogniw i powstania bardzo silnych naprężeń, które grożą zerwaniem łańcucha.
Jeśli doszło do skorodowania łańcucha, niestety należy go wymienić. Nie powinno się również zapominać o dokładnym i systematycznym smarowaniu łańcucha i częstszą jego kontrolę w przypadku eksploatacji wózka podnośnikowego w mało sprzyjającej atmosferze.
Pęknięcia zmęczeniowe płytek mają swe początki przy otworach płytek i są prostopadłe do ich ogniw. Do pęknięć dochodzi na skutek cyklicznego obciążenia łańcucha ciężarem przekraczającym dopuszczalne jego nominalne obciążenie. Warto zauważyć, że spękaniu temu nie towarzyszy znaczące rozciąganie ogniw.
Podczas kontroli należy uważnie przyglądać się płytkom w sąsiedztwie sworzni, a jeśli zauważymy takie spękania, należy łańcuch zakwalifikować do wymiany.
Cyklicznie powtarzające się naprężenia łańcucha przekraczające granicę jego sprężystości powodują rozciąganie zewnętrznych płytek, a w konsekwencji ich zniekształcanie i rozrywanie wzdłuż ogniw.
Taki osłabiony łańcuch powinien zostać wycofany z dalszej eksploatacji.
Po dokładnym obejrzeniu sworzni łańcucha widzimy, czy:
– zakucia na główkach są ułożone prawidłowo, tzn. równoległe do przebiegu łańcucha,
– sworznie nie zostały wysunięte w którąś stronę.
Jeśli zaobserwujemy, że niektóre główki zaczynają się odchylać od kierunku przebiegu łańcucha lub sworznie są powysuwane, wniosek jest prosty – łańcuch nadaje się do wymiany.
Skorodowane lub zabrudzone połączenia płytek i sworzni lub zgięte powierzchnie płytek są najczęstszym powodem powstawania tzw. węzłów, czyli miejsc, w których łańcuch jest sztywny, często nawet na stałe złamany. Zesztywnienie ogniw uniemożliwia swobodne (płynne) przewijanie się łańcucha, a w konsekwencji zwiększone naprężenia. Taka sytuacja przyspiesza zużycie łańcucha i doprowadza do powstania uszkodzeń zmęczeniowych.
Jeśli więc zaczynają pojawiać się zesztywnienia łańcucha (węzły), oznacza to, żę czas pomyśleć o jego wymianie. Przy czym wymiana łańcucha na nowy, nawet o dokładnie takich samych parametrach jak wskazane w dokumentacji wózka, wymaga zgłoszenia do oddziału UDT. Jest to podyktowane faktem, że zgodnie z przepisami o dozorze technicznym łańcuch mechanizmu podnoszenia jest cięgnem nośnym.
